Γράφει ο Αχιλλέας Πατσούκας για το protagon.gr
Η καρδιά του φετινού Φεστιβάλ Επιδαύρου χτυπάει στις 3 και 4 Αυγούστου. Σε παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου και σκηνοθεσία Λευτέρη Βογιατζή παρουσιάζεται για πρώτη μάλιστα φορά στην Επίδαυρο, ο «Αμφιτρύωνας» του Μολιέρου. Το protagon συνάντησε την κορυφαία για πολλούς Ελληνίδα ηθοποιό Αμαλία Μουτούση στις πρώτες μάλιστα πρόβες, την Πρωτομαγιά. Σε ένα μαγικό μέρος, στον κήπο του Πεντελικού, η Αμαλία σε μια απολαυστική συζήτηση μας μίλησε για την Αλκμήνη που θα υποδυθεί, τον Μολιέρο, τα πάθη των θεών, το θέατρο, το κλισέ της επιδαύριας ενέργειας καθώς και για την σύγχρονη Ελλάδα.
Μέχρι σήμερα, αν δεν κάνω λάθος, οι περισσότεροι ρόλοι τους οποίους έχεις υποδυθεί στην Επίδαυρο ήταν τραγικοί (Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Μήδεια κα). Αυτές τις ημέρες σε συναντάω στις πρόβες για την κωμωδία «Αμφιτρύωνας» του Μολιέρου σε σκηνοθεσία του Λευτέρη Βογιατζή. Ποια είναι τα πρώτα στοιχεία που ενδεχομένως σε έχουν γοητεύσει;
Εμένα παλιά ο Μολιέρος δεν μου άρεσε καθόλου. Δεν τον καταλάβαινα και τον έβρισκα πολύ συμβατικό, εξαιτίας ίσως της πολύ περίτεχνης γλώσσας του. Εκτός αυτού δεν έχω ξαναπαίξει Μολιέρο, παρά μόνον στην δραματική σχολή όταν έδινα εξετάσεις με το έργο του: «Σχολείο των Γυναικών». Επομένως αυτή η «επιστροφή» μου αρέσει πολύ. Ύστερα από τις πρώτες πρόβες άρχισε σιγά-σιγά να μου αρέσει. Το συγκεκριμένο έργο «Αμφιτρύωνας» δεν είναι καθόλου συμβατικό. Αγγίζει κεντρικές ανθρώπινες καταστάσεις, ενώ σε όλο αυτό το θέμα του «διπλού παιγνιδιού» υπάρχει βάθος και έντονο μαύρο χιούμορ. Όταν διαβάζεις το συγκεκριμένο έργο, διακρίνεις μια διαυγή γεωμετρική κατασκευή που δίνει χώρο στην ασυμμετρία. Γιατί όπως γνωρίζεις αν δεν φτιάξεις πρώτα την γεωμετρία δεν μπορείς να προχωρήσεις στην ασυμμετρία. Διαθέτει αυτή τη δομή που σε πηγαίνει κατευθείαν σε μια ασυμμετρία η οποία σε βοηθάει να φαντάζεσαι καθώς όλο το ζητούμενο είναι τι σε κάνει να φαντάζεσαι. Εσύ που το έχεις διαβάσει, δεν σου ανοίγει την φαντασία, δεν σου φέρνει στον νου όνειρα;
Από την πρώτη κιόλας σκηνή με τον διάλογο ανάμεσα στην Νύκτα και τον Ερμή. Αν και κωμωδία βρίσκεις τραγικά ή δραματικά στοιχεία στον Αμφιτρύωνα;
Καθαρά τραγικά. Όσο περισσότερο είναι τονισμένες στο ύφος του έργου η λαμπρότητα και ο θρίαμβος της κωμωδίας τόσο περισσότερο τονίζεται η τραγικότητα.
Η Αλκμήνη την οποία θα υποδυθείς μπορεί να μην προκάλεσε έναν πόλεμο όπως η Ελένη με τον Τρωικό και τα δεινά που ακολούθησαν αυτού, ανάγκασε ωστόσο τον Δία να την ερωτευτεί παράφορα. Μίλησέ μας για την Αλκμήνη.
Ο Δίας της ξυπνάει το ερωτικό σκίρτημα το οποίο στην συνέχεια της προκαλεί μεγάλο τρόμο καθώς για εκείνη το συγκεκριμένο συναίσθημα της είναι άγνωστο. Εκτός αυτού ο ρόλος και η μοίρα της Αλκμήνης είναι γνώριμη σε όλους. Σχεδόν σε όλους έχει συμβεί να ζούμε με έναν άνθρωπο που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε όλα του τα πρόσωπα και ένα πρωί να ξυπνάμε και να ανακαλύπτουμε έναν άλλο άνθρωπο. Πρόκειται για μια «ανακάλυψη» που μας τρομάζει καθώς εκεί που θεωρούμε πως μαζί του έχουμε αποκτήσει μια συγκεκριμένη οικειότητα το καινούργιο του πρόσωπο μας τρομάζει. Για την Αλκμήνη ακόμα περισσότερο αυτό το ερωτικό ξύπνημα της επιφυλάσσει ένα βαρύ τίμημα το οποίο το πληρώνει πολύ ακριβά. Αυτό μου φέρνει στον νου τον Θεό, ο οποίος τις περισσότερες φορές όταν μας αποκαλύπτεται, μας επιφυλάσσει έναν άγριο πόνο. Με τον τρόπο που είναι γραμμένο το έργο, η σχέση της με τον Αμφιτρύωνα ύστερα από το ερωτικό ξύπνημα που της προσφέρει ο Δίας, καταστρέφεται ανεπανόρθωτα. Δεν έχουν ελπίδα πια. Αυτό το νιόπαντρο και ερωτευμένο ζευγάρι είναι για πάντα χαμένο. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που μέσα μου η εικόνα του Θεού είναι συνυφασμένη με έναν άγριο πόνο.
Σε ένα σημείο του έργου προκειμένου ο Δίας να κερδίσει την Αλκμήνη αναγκάζεται να πέσει στα πόδια της απειλώντας μάλιστα πως θα αυτοκτονήσει. Ποιο είναι αυτό το στοιχείο του έρωτα που μπορεί να ρίξει ακόμα και τους Θεούς στα «πατώματα».
Θα προτιμούσα να δω αυτήν την ερώτηση από την πλευρά του Δία. Ούτε από την πλευρά του έρωτα, ούτε από την πλευρά της Αλκμήνης. Με κάνει να σκέφτομαι πως έγινε Αμφιτρύων όχι τόσο πολύ επειδή ερωτεύτηκε την Αλκμήνη, αλλά επειδή είχε πολύ μεγάλη ανάγκη να ζήσει κάτι από τον εαυτό του, να βρει κάτι δικό του, το οποίο δεν μπορούσε να το ζήσει μέσα από την θεϊκή του υπόσταση. Αυτό είναι το οξύμωρο. Χρειάστηκε ο Θεός να γίνει άνθρωπος για να βρει τον εαυτό του.
Όταν έχουμε αφήσει πίσω μας τον έρωτα ή του έρωτες και έχουμε ανακτήσει τον έλεγχο μας, αναρωτιόμαστε: «μα τι έκανα τότε»;
Ναι γιατί ο έρωτας όπως τον περιγράφεις είναι κάτι που σε κάνει να είσαι έρμαιο ενός πράγματος και να τυφλώνεσαι. Οπότε κάθε φορά που τυφλωνόμαστε δεν αναρωτιόμαστε μετά για την συμπεριφορά μας;
Είναι ωραίο να τυφλωνόμαστε από έρωτα;
Καθόλου. Εκτός αν σε τυφλώνει το φως του Θεού.
Η Αλκμήνη στο πρόσωπο του Δία (Αμφιτρύων) ξαφνικά βλέπει ένα άλλο πρόσωπο, έναν άλλο άνδρα με αποτέλεσμα ενώ αρχικά της ήταν αδιάφορος να τον ερωτευτεί. Επειδή ο έρωτας είναι ένα παιγνίδι, είναι καλό να αλλάζουμε ρόλους;
Αν ο έρωτας είναι ένα παιγνίδι είναι καλό να αλλάζουμε ρόλους, αλλά δεν θεωρώ πως ο έρωτας είναι ένα παιγνίδι αλλά κάτι πολύ σοβαρό.
Υπάρχουν και σοβαρά παιγνίδια.
Παιγνίδι είναι και η ίδια ζωή με αυτή την έννοια, αλλά είναι πάρα πολύ σοβαρή. Αν μπορούμε να είμαστε εμείς σοβαροί απέναντι στην ζωή, τότε δίνουμε και στο παιγνίδι άλλη αξία. Αυτό δεν με ενοχλεί.
Παρατηρούμε, όχι μόνον στο Αμφιτρύωνα, αλλά σε όλη την μυθολογία, τους Δώδεκα Θεούς να έχουν πάθη. Αργότερα βλέπουμε τον Θεό με το πρόσωπο το Χριστού με έναν διαφορετικό τρόπο να βιώνει τα δικά του πάθη. Αν υπάρχει Θεός είναι καλό να έχει πάθη;
Ο Κύριος ο δικός μας Θεός είχε τα αδιάβλητα πάθη, όπως είναι ο κόπος, ο πόνος, η πείνα η δίψα και όχι τα ψεκτά που είχαν οι Θεοί του Ολύμπου (θυμός, υπερηφάνεια, σκληρότητα, λαιμαργία, εκδίκηση, σαρκικότητα) γι’ αυτό και ο Δίας είναι πάρα πολύ σκληρός και άδικος με τις ζωές των ανθρώπων. Προκειμένου να γευτεί τις επιθυμίες του δεν υπολογίζει τίποτα.
Από την θητεία μου στο Πολεμικό Ναυτικό θυμάμαι πως το όνομα Αμφιτρύων το έφερε ένα υποβρύχιο ενώ το δικό σου (Αλκμήνη) ένα ναρκαλιευτικό. Πώς το σχολιάζεις;
Το υποβρύχιο και το ναρκαλιευτικό μου φέρνουν αμέσως στο μυαλό μου την θάλασσα. Η θάλασσα μου φέρνει στον νου μου το βάθος. Στην σκέψη του βάθους, το μυαλό μου με οδηγεί στο πώς το μέγεθος του πλέγματος της παρεξήγησης και της ασυνεννοησίας ανάμεσα στον Αμφιτρύωνα και στην Αλκμήνη είναι τόσο βαθύ που οδηγεί στην τρέλα. Οπότε το βάθος είναι το κοινό σημείο. Μια άλλη ανάγνωση μπορούμε να διακρίνουμε μέσα από την ζωή μας. Σκέψου πόσο όμορφο είναι όταν έρχονται στιγμές στην ζωή μας που καταλαβαίνεις πως δεν υπάρχει χρόνος. Για παράδειγμα εσύ μπορεί να υπηρετείς στο ναυτικό σε ένα υποβρύχιο και αυτό το υποβρύχιο να φέρει το όνομα του Αμφιτρύωνα που προέρχεται από την μυθολογία η οποία έχει την ιδιότητα να καταργεί τον χρόνο και να φτιάχνει μια ζωή άχρονη στην οποία μπορούμε να ταξιδεύουμε και να φανταζόμαστε άρα και να υπάρχουμε. Αυτό σίγουρα μας βοηθάει σε σχέση με τα όρια που λέγαμε πριν. Δεν χρειάζεται να ερωτευτείς για να βγεις εκτός ορίων. Υπάρχουν πολλοί τρόποι, αλλά για να τους βρεις πρέπει να το ποθείς. Για παράδειγμα εγώ, μπορώ να δω ένα υποβρύχιο που το λένε «Αμφιτρύων» και να μην μου πει τίποτα ή να κατέβω έναν δρόμο με το αυτοκίνητο μου που έχει ένα άλλο όνομα και επίσης να μην μου προξενήσει κάποια αίσθηση. Αν όμως εκείνη τη στιγμή με αφορμή αυτό το όνομα ταξιδέψω μέσα στον χρόνο και θυμηθώ κάτι που με συνδέει με αυτό τότε όλα αυτά γίνονται ένα και αυτό είναι πολύ ωραίο.
Ο σκηνοθέτης, ο συνθέτης, ο ζωγράφος «πρέπει» να εμπνέονται. Ο ηθοποιός;
Το θέμα έμπνευση για τον καλλιτέχνη δεν πρέπει να έχει να κάνει με καμία «καλλιτεχνικότητα» αλλά με την δουλειά. Η έμπνευση είναι δουλειά, εργασία. Σε ό,τι αφορά τον ηθοποιό δεν μπορεί παρά να εμπνέεται απ’ όλα. Δεν γίνεται διαφορετικά. Το ζητούμενο είναι να αφεθεί και να γίνει έρμαιο κάποιας έμπνευσης χωρίς να απολέσει τον έλεγχο του. Αυτό είναι το ζητούμενο. Να είναι ανοικτός, απροφύλακτος και «εκτεθειμένος», αλλά ταυτόχρονα να μπορεί να ελέγχει αυτόν τον κίνδυνο.
Θεωρείς πως η εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης;
Βεβαίως μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης. Είμαστε σε μια χρονική στιγμή που η κατάσταση είναι πάρα πολύ φορτισμένη. Το βλέπουμε κάθε στιγμή πως όλα δίπλα μας αποτελούν αφορμή για σκέψη προβληματισμό, αγωνία, για να ξανασκεφτείς τα πράγματα από την αρχή, για να μην υπάρχει τίποτα αυτονόητο, για να μην υπάρχει τίποτα δεδομένο. Είναι σαν να ξαναγεννιούνται εκ των πραγμάτων, γιατί όλα έχουν φτάσει σε ένα τέτοιο τέλμα, οπότε από την άποψη αυτή οπωσδήποτε αποτελεί πηγή έμπνευσης.
Η εικόνα της νέας Ελλάδας με την κακή αρχιτεκτονική και αφόρητη τηλεόραση;
Αποτελεί και αυτή πηγή έμπνευσης. Ο ηθοποιός χρησιμοποιεί τα πάντα για να εμπνευστεί. Η ανάγκη να διαφοροποιηθείς μέσα από αυτό που κάνεις και από αυτό που βλέπεις το οποίο μπορεί να το βρίσκεις αποτρόπαιο, είναι τόσο δυνατή που από μόνη της λειτουργεί ως έμπνευση προκειμένου «εσύ» να ακολουθήσεις μια διαφορετική πορεία. Ακόμα και να πονέσεις για αυτό που βλέπεις και αυτό μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης. Δεν χρειάζεται απαραίτητα να οργιστείς. Μπορεί και να πονέσεις, μπορείς και να λυπηθείς. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να συνδεθείς με κάτι που είναι εκ διαμέτρου αντίθετο σου και να αντιπαρατεθείς μαζί του μέσα από την τέχνη σου ή μέσα από τον τρόπο που ζεις.
Στα ομαδικά αθλήματα υπάρχουν παίκτες που πέραν του ταλέντου τους, ξεχωρίζουν από την ικανότητα τους, να παίρνουν την ομάδα στην πλάτη τους όταν διακρίνουν πως ο προπονητής δεν τραβάει. Έχεις βρεθεί σε παράσταση (δεν σε ρωτάω σε ποια) που να έχεις αισθανθεί αυτή την ανάγκη;
Καταρχήν να σου πω πως έπαιζα μπάσκετ στον Πειραϊκό, βόλεϊ και έκανα και κολύμβηση.
Τι θέση έπαιζες στο μπάσκετ;
«L». Μέχρι την τρίτη γυμνασίου δεν ήμουν πολύ ψηλή. Στην συνέχεια επειδή ψήλωσα έπαιξα και σέντερ, ήμουν πολύ καλή παίκτρια και πολύ καλή στα τρίποντα.
Έχοντας παίξει λοιπόν μπάσκετ μπορείς να μου απαντήσεις πιο εύκολα.
Το να μπορεί ο καθένας μέσα από μια θεατρική παράσταση σαν ηθοποιός, σαν καλλιτέχνης να αναλαμβάνει την ευθύνη του ρόλου του είναι πολύ σημαντικό. Να μην προσπαθεί δηλαδή να κρυφτεί πίσω από κανέναν άλλον. Αν ο καθένας μπορεί να το αναλάβει αυτό μέσα από μια θεατρική παράσταση τότε αυτό θα σημαίνει πως όλοι θα μπορούν να σηκώνουν όλους στην πλάτη τους. Τα πράγματα είναι πολύ απλά. Αρκεί να συμβούν.
Στην κλασική μουσική υπάρχουν δυο κατηγορίες σολίστ. Αυτοί που εφαρμόζουν πιστά τις παρτιτούρες και εκείνοι που τους αρέσει να «κλέβουν» και να βάζουν δικά τους στοιχεία. Εσύ ως ηθοποιός σε ποια από τις δυο κατηγορίες είσαι πιο κοντά;
Ο πραγματικός καλλιτέχνης είναι αυτός που κατορθώνει να σχοινοβατεί ανάμεσα στις δυο αυτές κατηγορίες. Αυτοί που εφαρμόζουν πιστά τις παρτιτούρες είναι αυτό που ονομάζω «αντικειμενικό κριτήριο στην τέχνη». Και την «κλοπή» την αποκαλώ «απόλυτη υποκειμενικότητα». Ο συνδυασμός της απόλυτης υποκειμενικότητας με το αντικειμενικό κριτήριο νομίζω πως αποτελούν το απόγειο της τέχνης.
Η πείρα παίζει ρόλο;
Το ζήτημα είναι πώς τη χρησιμοποιείς. Η πείρα είναι πραγματικά κάτι το σπουδαίο εάν ξέρεις να την χρησιμοποιήσεις. Είσαι «εδώ» για να τα μάθεις από την αρχή, για να τα δεις από την αρχή και νομίζω ότι η πείρα στην δική μου δουλειά, στην τέχνη, μου μαθαίνει ότι πάντα πρέπει να ξεκινάω από την αρχή. Αυτό είναι η πείρα. Σου μαθαίνει πως δεν υπάρχει άλλος τρόπος να πλησιάσεις έντιμα αυτή την δουλειά παρά μόνο να ξεκινάς από το μηδέν.
Το γνωρίζεις πως είσαι καλή ηθοποιός;
Για εμένα το ζήτημα είναι τι κάνει κανείς με αυτό που είναι και όχι τι είναι. Αν εγώ είμαι καλή στο μπάσκετ ή εσύ σε αυτό που κάνεις, τότε πρέπει να σκεφτείς πώς θα μπορέσεις να το διαχειριστείς. Παραμένω πάντοτε ανικανοποίητη. Αυτό το λέω χωρίς καμία δόση σεμνοτυφίας. Το λέω έντιμα ότι επειδή αυτή η δουλειά που κάνουμε είναι μια καταπληκτική δύσκολη, μαγική και σπουδαία, ο πήχης για εμένα είναι πολύ ψηλά, οπότε κάθε φορά λαχταρώ το πρότυπο.
Βράζεις μέσα σου;
Ναι! Υπάρχει μια κινητήριος δύναμη που δεν με αφήνει να ηρεμήσω. Είμαι ανικανοποίητη. Υπάρχουν πολλά και πραγματικά εμπόδια για να μπορέσει κανείς να κάνει καλά αυτή την δουλειά. Το θέμα δεν είναι να είσαι καλός, αλλά να μάθεις να κάνεις καλά αυτή την δουλειά. Είναι δυο διαφορετικά πράγματα.
Μαθαίνεις ακόμα;
Αν μαθαίνω ακόμα; Ακόμα δεν έχω αρχίσει. Όσο πιο πολύ πείρα αποκτώ τόσο περισσότερο συνειδητοποιώ πως τίποτα δεν έχω μάθει.
Υπάρχουν κάποιοι ρόλοι στους οποίους άγγιξες το επιθυμητό για εσένα αποτέλεσμα;
Οι ρόλοι στους οποίους δεν ήμουν καλή είναι οι ρόλοι στους οποίους έκανα μια προσπάθεια την οποία εκτιμώ.
Όταν δεν είσαι καλή το συνειδητοποιείς;
Πάντα ξέρουμε τι κάνουμε και τι μπορούμε να κάνουμε. Έχω την δύναμη να το δω. Είναι διπλό. Και την έχω και με πειράζει πολύ.
Έχεις νοιώσει ποτέ να σε «πνίγουν» επαγγελματικά τα στενά δεσμά της μικρής μας Ελλάδας και να αποπειραθείς να εργαστείς στο εξωτερικό;
Αυτό που με πνίγει δεν είναι τα στενά επαγγελματικά δεσμά, αλλά η γνωστή νοοτροπία. Αυτό με πνίγει. Η νοοτροπία που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια και που μας έφερε ως εδώ. Αν ποτέ έφευγα αυτός θα ήταν ο μοναδικός λόγος. Όχι για να κάνω καριέρα. Η δουλειά μου είναι συνδεδεμένη με την γλώσσα μου.
Υπάρχει κάποιο όνειρο που θα ήθελες να δεις;
Τον πατέρα μου που έφυγε πριν δυο χρόνια.
Τι όνειρα βλέπεις;
Αυτή τη περίοδο βλέπω καθημερινά εφιάλτες. Μπορεί να έχει να κάνει εξαιτίας του γεγονότος πως οι πρόβες γίνονται στον υπόγειο χώρο του Μεγάρου Μουσικής όπου δεν έχει ίχνος φωτός.
Επηρεάζουν την διάθεση σου;
Πολύ. Αλλά έχω την τύχη πως με την δουλειά που κάνουμε, μπορείς να φέρεις αυτά τα όνειρα και αν έχεις μια άσχημη διάθεση από έναν έναν εφιάλτη βγαίνει μπροστά, δεν μπορείς να τον κρύψεις. Είναι σπουδαία αυτή η δουλειά (τέχνη). Εκ των πραγμάτων θα πρέπει να βγουν στην φόρα αυτά τα άσχημα όνειρα ακόμα και αν δεν ξέρω αν τα πράγματα που κάνω αυτή την στιγμή αναφέρονται στο άσχημο όνειρο που είδα. Και μόνο αυτή η διαδικασία της έκφρασης μέσα από την δουλειά μας, θα μου βγάλει αυτή την περίεργη διάθεση που μου άφησε η νύκτα μου και θα μου πει ο σκηνοθέτης μου: «κάτι έχει αυτός ο τονισμός».
Πολλοί συνάδελφοι σου Έλληνες και ξένοι, μιλούν για την ενέργεια που έχει το Αρχαίο Θέατρο της Επιδάυρου. Έχοντας την ευλογία να έχεις παίξει πολλές φορές την έχεις συναντήσει ποτέ σου;
Μιλάμε πάρα πολύ για αυτό το θέμα. Αυτός ο χώρος που είμαστε τώρα δεν έχει ένέργεια; Τόσοι χώροι υπάρχουν με ενέργεια. Δεν νομίζω πως πρέπει να το κάνουμε θέμα, με την ενέργεια της Επιδαύρου. Σε αυτό που μας ρωτάνε «αν όταν παίζεις σε μια παράσταση αισθάνεσαι αυτή την ενέργεια», η απάντηση είναι πως αυτό δεν είναι αυτονόητο. Εξαρτάται πάντοτε με ποιον τρόπο στέκεσαι εκεί, με ποιον τρόπο υπάρχεις, με ποιον τρόπο είσαι μέσα σε μια παράσταση στον συγκεκριμένο χώρο. Γιατί μπορεί η δική σου ενέργεια και των άλλων ανθρώπων που σε βλέπουν να είναι τόσο παχυλή που να μην αφήνει την δυνατότητα να αισθανθείς αυτή την ομορφιά. Εγώ έχω επιλέξει έναν διαφορετικό τρόπο έκφρασης απέναντι στην Επίιδαυρο.
Δηλαδή;
Όταν τελειώνω τις παραστάσεις πηγαίνω πάντοτε να την χαιρετήσω. Ποτέ δεν φεύγω έτσι. Πάντοτε μου αρέσει να επισκέπτομαι τον χώρο μόνη μου σε μια άσχετη στιγμή χωρίς να υπάρχει εκεί κανεις, ούτε για να σε «χειροκροτεί», ούτε τίποτα. Το καίει ο ήλιος το θέατρο και αυτό τόσο υπομονετικό στέκεται εκεί χωρίς να λέει τίποτα. Επειδή λοιπόν έχω ζήσει αυτόν τον χώρο έντονα σε διάφορες παραστάσεις μου αρέσει να πηγαίνω και κάποιες άσχετες στιγμές και τον νιώθω μέσα από την καρδιά μου και όχι μέσα από την αγωνία της παράστασης. Δεν λέω είναι πολύ όμορφο να υπάρχει αυτός ο κόσμος, αλλά πάντοτε κρύβει και μια αγριότητα.
Μίλησες για την αγριότητα του κοινού. Ο Χατζιδάκις έλεγε πως επέλεγε το κοινό του. Εσύ;
Ο Χατζιδάκις μπορούσε πραγματικά να το πει γιατί ήταν ο Χατζιδάκις που για εμένα αποτελεί πρότυπο. Αυτό που μπορώ να πω είναι πως δεν βασίζομαι στο κοινό μου και δεν θα έπρεπε να βασίζομαι. Έχω στο μυαλό μου ένα ιδανικό θεατή σε εχέση με αυτό μου κάνω κάθε φορα. Γιατί αν είχα στο μυαλό μου κάθε φορά το συγκεκριμένο κοινό, που το σέβομαι απόλυτα δεν θα ήταν σωστό γιατί υπόκειται στις συνήθειες του, σε αυτά που έχει συνηθίσει να βλέπει. Οπότε δεν μπορώ να βασίζομαι σε αυτό το κοινό σε σχέση με αυτό που κάνω, αλλά σε έναν ιδανικό θεατή.
